متاستاز چیست؟

دکتر زارعی: متاستاز یعنی سلول‌های سرطانی از محل اولیه خود جدا شوند و از طریق خون و سیستم لنفاوی به ارگان‌های دیگری از بدن برسند. برای مثال، سرطان پستان می‌تواند از این طریق به ریه، مغز و کبد برسد. در این حالت می‌گوییم سرطان وارد مرحله متاستازیک شده است؛ یعنی سلول‌های سرطانی در بدن پخش شده‌اند.

 

سرطان سینه معمولاً به کدام اندام‌ها متاستاز می‌دهد؟

دکتر زارعی: شایع‌ترین محل متاستاز در سرطان پستان، استخوان‌ها هستند. بنابراین باید هر درد استخوانی را در این بیماران جدی بگیریم. همچنین متاستاز می‌تواند به ریه‌ها، کبد، مغز و گاه پوست نیز گسترش یابد.

 

چه عواملی باعث متاستاز می‌شود؟

دکتر زارعی: متاستاز یک اتفاق پیچیده است و به عوامل زیادی بستگی دارد. مثل زمانی که دانه‌ای را در خاک می‌کاریم، عوامل متعددی در رشد آن دخیل‌اند. در متاستاز نیز همین‌گونه است. یکی از عوامل مهم، ویژگی‌های تومور است. اینکه تهاجمی یا «وحشی» باشد. نوع و وضعیت گیرنده‌های هورمونی سلول‌های سرطانی نیز مؤثر است. همچنین مرحله‌ای که سرطان در آن تشخیص داده می‌شود اهمیت زیادی دارد. هرچقدر دیرتر تشخیص داده شود، احتمال متاستاتیک شدن بیشتر است. علاوه بر این، اگر درمان اولیه با تأخیر انجام شود یا بیمار درمان را ناقص رها کند، خطر متاستاز افزایش می‌یابد. عوامل ژنتیکی و مولکولی نیز در این زمینه نقش دارند.

 

از همه مهم‌تر اما، سبک زندگی است. مصرف سیگار، چاقی، استرس‌های مزمن، کم‌تحرکی و تغذیه ناسالم باعث می‌شود زنی که سرطان پستان دارد، بیشتر در معرض خطر متاستاز قرار گیرد.

 

نشانه‌های متاستاز چیست؟

دکتر زارعی: نشانه‌های هشداردهنده بستگی به محل متاستاز دارند. به طور کلی، کاهش وزن، بی‌حالی، تعریق شبانه و ضعف عمومی می‌توانند نشانه متاستاتیک شدن بیماری باشند.

 

اگر بیمار دردهای استخوانی، به‌ویژه در ناحیه پشت یا لگن دارد که با استراحت بهتر نمی‌شود یا با سرفه و عطسه بدتر می‌شود، یا درد پیش‌رونده دارد و حتی با ضربه‌های کوچک دچار شکستگی می‌شود، باید به متاستاز استخوانی شک کنیم.

 

اگر بیماری به‌تازگی دچار تنگی نفس، سرفه‌های خشک مداوم یا دردهای قفسه سینه شده است که با سرفه بدتر می‌شود، باید به متاستاز ریه شک کنیم و اگر بیمار دچار کاهش اشتها، تهوع، زردی چشم یا پوست، یا احساس سنگینی در سمت راست شکم باشد، احتمال متاستاز کبدی مطرح می‌شود.وهمچنین اگر بیمار دردهای صبحگاهی پیش‌رونده دارد همراه با تهوع، استفراغ، سردردی که با عطسه و سرفه بدتر می‌شود، یا دچار تاری دید، اختلال تکلم، تعادل یا تشنج است، باید مغز از نظر متاستاز بررسی شود.

 

 چگونه می‌توان متاستاز را زود تشخیص داد؟

دکتر زارعی: بیماران مبتلا به سرطان پستان پس از پایان درمان باید حتماً تحت پیگیری منظم قرار بگیرند.

 

حداقل هر سه ماه باید ویزیت شوند، معاینه پستان‌ها انجام شود، آزمایش خون برای بررسی عملکرد کبد و کلیه صورت گیرد، و سونوگرافی یا ماموگرافی پستان‌ها انجام شود. اگر بیمار علائمی دارد، بسته به آن علامت ممکن است نیاز به انجام سی‌تی‌اسکن باشد.

 

آیا متاستاز قابل درمان است؟

دکتر زارعی: علم هر روز در حال پیشرفت است. داروهای جدیدی معرفی شده و تکنیک‌های رادیوتراپی پیشرفته‌تر شده‌اند. امروزه با استفاده از داروهای نوین و روش‌های دقیق، در برخی مراحل سرطان پستان که متاستاتیک شده‌اند، می‌توان درمان قطعی انجام داد.

 

یکی از مباحث مهم در آنکولوژی امروز، تشخیص مرز بین بیماری متاستاتیکی قابل درمان و قابل کنترل است. اصطلاحی داریم به نام اولیگو‌متاستاز؛ یعنی سرطان پستان پخش شده، اما تعداد متاستازها کم است. در این مرحله، می‌توان درمان قطعی برای بیمار انجام داد. به جز این موارد، در مراحل دیگر هدف درمان، کنترل بیماری، کاهش علائم، افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.

 

روش‌های جدید درمان متاستاز چیست؟

دکتر زارعی: درمان متاستازها به دو دسته کلی تقسیم می‌شود: درمان‌های موضعی و درمان‌های سیستمیک.

 

درمان‌های موضعی شامل پرتودرمانی یا جراحی هستند. در مواردی که متاستاز محدود باشد، از تکنیک‌های پیشرفته رادیوتراپی استفاده می‌کنیم. در درمان‌های سیستمیک از داروهای تزریقی یا خوراکی استفاده می‌شود که در سراسر بدن گردش پیدا کرده و اثر خود را می‌گذارند. در درمان های موضعی اکنون، تکنیک های پیشرفته رادیو تراپی برای مواردی متاستاز محدود باشند استفاده می شود. یکی از روش‌های نوین، ایمونوتراپی است که با تحریک سیستم ایمنی بدن، سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد. این روش انقلابی در درمان سرطان ایجاد کرده است.

 

نوع سلول‌های سرطانی و گیرنده‌ها چه نقشی در درمان دارند؟

دکتر زارعی: درمان سرطان پستان برای هر فرد متفاوت است. ممکن است فردی سرطان از نوع هورمون‌مثبت (Hormone-positive) داشته باشد و تا سال‌ها درمان هورمونی دریافت کند، در حالی که فرد دیگری به داروهای آنتی‌هِر۲ (Anti-HER2) نیاز داشته باشد. بنابراین، نوع سلول‌های سرطانی و گیرنده‌های موجود در آن‌ها مسیر درمان را تعیین می‌کنند.

 

آیا بیماران متاستاتیک می‌توانند زندگی طولانی و با کیفیتی داشته باشند؟

دکتر زارعی: بله، خوشبختانه با پیشرفت در تکنیک‌های رادیوتراپی، شیمی‌درمانی و ایمونوتراپی، بسیاری از بیماران می‌توانند سال‌ها با بیماری کنترل‌شده زندگی کنند. شرط آن است که درمان را منظم ادامه دهند، تغذیه سالمی داشته باشند و سبک زندگی درستی را دنبال کنند.

 

در برخورد با بیمار، پزشک چه نقشی دارد؟

دکتر زارعی: نخست باید با بیمار صادقانه و امیدوارانه صحبت کنیم. نباید امید را از بیمار گرفت. باید اعتماد ایجاد کنیم و بر این موضوع تمرکز کنیم که می‌توانیم بیماری را کنترل یا حتی درمان کنیم. سرطان متاستاتیک به معنای پایان زندگی نیست، بلکه نوعی بیماری مزمن است که نیاز به کنترل درازمدت دارد.

 

نقش خانواده در این میان چیست؟

دکتر زارعی: نقش خانواده و جامعه بسیار مهم است. خانواده باید نقش عاطفی و حمایتی داشته باشد تا بیمار روحیه خود را حفظ کند. جامعه و رسانه‌ها نیز باید کمک کنند تا انگ سرطان شکسته شود. باید همه با هم درباره امید و زندگی با سرطان اطلاع‌رسانی کنیم.

 

سخن پایانی شما برای زنان چیست؟

دکتر زارعی: پیام من به همه زنان این است که هر توده‌ای در سینه را جدی بگیرند. سرطان سینه اگر زود تشخیص داده شود، درمان‌پذیر است. بدانید که در هر دقیقه، ۴ زن به سرطان پستان مبتلا می‌شوند و از هر ۸ زن، یک نفر در طول زندگی به این بیماری دچار می‌شود. با معاینه منظم و مراجعه زودهنگام می‌توانیم خودمان را نجات دهیم. غربالگری را جدی بگیریم و به تشخیص زودرس کمک کنیم.